महाराष्ट्र २४ ।। विशेष प्रतिनिधी ।। दि. २१ नोव्हेंबर ।। महाराष्ट्रात निवडणुकीसोबतच रोख घोटाळ्याचीही चर्चा आहे. आधी भाजपचे राष्ट्रीय सरचिटणीस विनोद तावडे यांच्यावर पैसे वाटल्याचा आरोप झाला आणि आता शरद पवार यांचा नातू रोहित याच्या कंपनीचा अधिकारी नोटा वाटताना पकडला गेला. एवढेच नाही तर गोरेगाव पूर्व दिंडोशी विधानसभा मतदारसंघातील एकनाथ शिंदे गटाचे उमेदवार संजय निरुपम यांच्या इनोव्हा कारमधून कोट्यवधी रुपयांची जप्त केल्याची घटना समोर आली आहे. नाशिकमध्येही हॉटेलच्या खोलीतून दोन कोटी रुपयांची रोकड जप्त करण्यात आली आहे. प्रकरणांचा तपास सुरू आहे.
याशिवाय निवडणुकीदरम्यान रोख रक्कम जप्त झाल्याचीही माहिती समोर आली आहे. निवडणुकीच्या काळात अशा बातम्या अनेकदा येतात, पण जप्त केलेले कोट्यवधी रुपये जातात कुठे, त्या पैशाचे काय होते, असा प्रश्न पडतो. या प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेऊया.
जप्त केलेली रोकड कोणाकडे जाते?
आचारसंहिता लागू झाल्यानंतर निवडणूक आयोगाने तैनात केलेले पथके झडती घेतात आणि मोठ्या प्रमाणात रोकड जप्त करतात. अशा परिस्थितीत, रोख रक्कम निवडणुकीशी संबंधित आहे, हे पथक लगेच सिद्ध करू शकत नाहीत. त्यामुळे रोख रकमेचे शुल्क आयकर विभागाकडे जाते. ज्या व्यक्तीकडून ही रक्कम वसूल करण्यात आली आहे, त्याच्या खात्यात एवढी मोठी रक्कम आहे की नाही, याचा तपास हा विभाग करतो.
जर माहिती दिली असेल, पैसे निवडणुकीशी संबंधित नसतील आणि कराचा प्रश्न उद्भवला तर तो वजा केला जातो आणि उर्वरित रक्कम त्या व्यक्तीला परत केली जाते. द प्रिंटने दिलेल्या वृत्तात, आयकर विभागाच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने म्हटले आहे की, ज्या प्रकरणांमध्ये रोख रक्कम निवडणुकीसाठी वापरली जावी, असा पुरेसा पुरावा आहे, तेथे एफआयआर दाखल केला जातो. यानंतर कोर्ट या प्रकरणाची सुनावणी करते.
जप्त केलेली रक्कम मतदारांना लाच देण्यासारख्या निवडणुकीच्या उद्देशाने नव्हती, असे न्यायालयाचे म्हणणे असल्यास, ती व्यक्तीला परत केली जाते. तथापि, काही प्रकरणांमध्ये, जप्त केलेली रोकड निवडणुकीच्या उद्देशाने असल्याचा न्यायालयाचा नियम असल्यास, ती जिल्हा तिजोरीत जमा केली जाते. जिथून सरकार वेगवेगळ्या गरजांसाठी वापरते.
हे पथक असते निवडणुकीत तैनात
निवडणुकीत रोखीवर लक्ष ठेवण्यासाठी अनेक पथके आहेत. ती निवडणूक निरीक्षकांच्या हाताखाली काम करते. यामध्ये फ्लाइंग स्क्वॉड, पाळत ठेवणारे पथक आणि व्हिडीओ सर्व्हिलन्स टीम यांसारख्या पथकांचा समावेश असतो. निवडणूक क्षेत्रातील खर्चावर लक्ष ठेवण्याचे सर्व पथकाचे एकच उद्दिष्ट असते. खर्चाच्या बाबतीत मतदारसंघ किती संवेदनशील आहे यावर अवलंबून, बेकायदेशीर रोख व्यवहार, दारूचे वितरण किंवा मतदारांना लाच देण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या इतर वस्तूंवर लक्ष ठेवणारी पथके तयार केली जातात.
कोण कोण असतो पथकात?
या पथकांमध्ये एक वरिष्ठ कार्यकारी दंडाधिकारी, एक वरिष्ठ पोलीस अधिकारी, एक व्हिडिओग्राफर आणि काही सशस्त्र कर्मचारी यांचा समावेश असतो. फ्लाइंग स्क्वॉडचे क्षेत्र निश्चित नसते.
जप्तीच्या प्रक्रियेचे व्हिडिओ रेकॉर्डिंग केले जाते. हे पथक निवडणूक जाहीर झाल्यापासून कामाला लागते आणि मतदान संपेपर्यंत काम करत राहते. मतदारांना लाच देण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या अवैध रोकड किंवा दारूसारख्या इतर वस्तू जप्त करण्याचे अधिकारही पोलिसांना देण्यात आले आहेत.