✍️ महाराष्ट्र २४ | विशेष प्रतिनिधी | 📅 दिनांक : १९ डिसेंबर २०२५ | मतदानाच्या दिवशी नागरिक लोकशाहीचा राजा ठरतो. प्रचाराच्या काळात त्याला ‘जनता जनार्दन’ म्हणत नमस्कार घातले जातात. पण निकाल लागला की तोच राजा अचानक प्रजेच्या रांगेत उभा राहतो—तेही फक्त एका आकड्यासारखा! आजच्या लोकशाही व्यवस्थेकडे पाहताना हा प्रश्न अधिक तीव्रतेने समोर येतोय की, नागरिक खरोखर केंद्रस्थानी आहे की फक्त मतांच्या गणितापुरता मर्यादित उरला आहे?
लोकशाही म्हणजे जनतेचे राज्य, जनतेसाठीचे राज्य आणि जनतेद्वारे चालवलेले राज्य—हे वाक्य पुस्तकांत भारी दिसते. पण वास्तवात सामान्य माणूस महागाई, बेरोजगारी, शिक्षण, आरोग्य, शेती, पाणी आणि रस्त्यांच्या खड्ड्यांत अडकलेलाच आहे. निवडणुकीआधी आश्वासनांची आतषबाजी होते, जाहीरनामे स्वप्नांनी सजतात. मात्र निवडणूक संपली की ही स्वप्ने फाईलमध्ये बंद होतात आणि नागरिक पुन्हा ‘लाइनमध्ये उभा राहणारा अर्जदार’ बनतो.
प्रश्न विचारणारा नागरिक आज ‘जागृत’ नसून ‘त्रासदायक’ ठरतो. आवाज उठवणारा लगेच ‘विरोधक’ ठरवला जातो. लोकशाहीत प्रश्न विचारणे हा हक्क असताना, तो हक्क हळूहळू गैरसोयीचा ठरत चालला आहे का, असा सवाल उपस्थित होतो. लोकप्रतिनिधी हे जनतेचे प्रतिनिधी असतात, मालक नव्हेत—हे विसरले गेले आहे की काय, असेच चित्र अनेक ठिकाणी दिसते. निवडणुकीनंतर संवाद तुटतो, कार्यालयांचे दरवाजे बंद होतात, भेटीसाठी वेळ नसतो आणि तक्रारी कागदांमध्येच अडकून पडतात.
आज विकासाची मोजदाद आकड्यांत केली जाते—इतका निधी, एवढ्या योजना, इतके लाभार्थी. पण या आकड्यांआड माणसाचे दुःख हरवते. रेशन कार्ड असूनही धान्य मिळत नाही, विमा असूनही उपचारासाठी खिशातून पैसे जातात, योजना असूनही लाभ पोहोचत नाही. कागदावर सर्व काही उत्तम; जमिनीवर मात्र नागरिक हतबल!
माध्यमे, सोशल मीडिया आणि राजकीय प्रचारातही सामान्य माणूस ‘डेटा’ किंवा ‘ट्रेंड’ बनून उरतो. भावनिक मुद्द्यांच्या घोषणाबाजीत रोजगार, शिक्षण, आरोग्य यांसारखे खरे प्रश्न बाजूला पडतात. लोकशाहीचा कणा असलेला जाणता नागरिक दुय्यम ठरतो.
लोकशाही टिकवायची असेल तर नागरिकाला पुन्हा केंद्रस्थानी आणावे लागेल. प्रश्न ऐकले गेले पाहिजेत, निर्णय वेळेत झाले पाहिजेत आणि जबाबदारी निश्चित झाली पाहिजे. अन्यथा लोकशाही फक्त मतदानापुरती उरेल आणि नागरिक कायमचा फक्त एक आकडा बनून राहील. आज खरा प्रश्न हा नाही की लोकशाही आहे का, तर प्रश्न हा आहे—लोकशाहीत माणूस शिल्लक आहे का?