महाराष्ट्र २४ ।। विशेष प्रतिनिधी ।। दि. १८ जुन ।। पश्चिम बंगालमध्ये सोमवारी सकाळी मालगाडीने कांचनजंगा एक्स्प्रेसला (13174) मागून धडक दिली. या अपघातात आतापर्यंत 15 जणांचा मृत्यू झाला आहे. तर 60 जण जखमी झाले आहेत. याप्रकरणी रेल्वे बोर्डाच्या अध्यक्ष जया वर्मा सिन्हा सांगतात की, मालगाडीच्या चालकाने सिग्नलकडे दुर्लक्ष केले होते. दरम्यान, रेल्वेच्या सुरक्षेवरही प्रश्न उपस्थित होत आहेत. जर आपण जगातील सुरक्षित गाड्यांबद्दल बोललो तर जपान प्रथम येतो.
जपानमध्ये प्रवासासाठी ट्रेन्स हा लोकप्रिय पर्याय आहे. जपानी गाड्या केवळ सुरक्षितच नाहीत, तर आरामदायी, स्वच्छ आणि विलंब न करता वेळेवर धावतात. जगातील सर्वात वेगवान ट्रेन असूनही, दोन गाड्या एकमेकांवर आदळल्याच्या घटना जवळजवळ नाहीत. शेवटचे प्रकरण 2015 मध्ये आले होते. तेही त्या वर्षीचे असे एकमेव प्रकरण होते. जपानने जगातील सर्वात सुरक्षित रेल्वे कशी विकसित केली ते जाणून घेऊ या.
1872 मध्ये जपानमधील पहिली रेल्वे सुरू झाली. त्याच वेळी, जपानची जगप्रसिद्ध बुलेट ट्रेन, ज्याला शिंकानसेन म्हणूनही ओळखले जाते, ही पहिली 1964 मध्ये सुरू झाली. बुलेट ट्रेन आज जपानी समाजाचा एक भाग बनली आहे, ज्याचा प्रत्येक नागरिकाला अभिमान आहे. जपानमध्ये बुलेट ट्रेन सुरू होऊन 50 वर्षे झाली आहेत. ताशी 320 किमी वेगाने धावत असूनही, जपानच्या गाड्या आश्चर्यकारकपणे सुरक्षित आहेत. अहवालानुसार, इतक्या वर्षांच्या अखंड सेवेनंतरही एकाही प्रवासी अपघाताला बळी पडलेले नाही.
असे मानले जाते की बुलेट ट्रेनने जपानी रेल्वेच्या विकासाची पातळी जगात आघाडीवर आणली. 1987 मध्ये, सरकारने जपान राष्ट्रीय रेल्वे (JNR) चे विभाजन आणि खाजगीकरण करण्यासाठी पावले उचलली. आज, देशातील सुमारे 70 टक्के रेल्वे नेटवर्क जपान रेल्वे (JR) समूहाद्वारे नियंत्रित आहे. हा गट जेआरएनचा उत्तराधिकारी आहे. उर्वरित रेल्वे नेटवर्क डझनभर खाजगी रेल्वे कंपन्या चालवतात.
का आहेत जपानची रेल्वे सर्वात सुरक्षित?
जपानमध्ये पहिला जीवघेणा रेल्वे अपघात 1877 मध्ये रेल्वे सुरू झाल्यानंतर पाच वर्षांनी झाला. त्यानंतर एका ट्रेनची दुसऱ्या सेवाबाह्य ट्रेनला धडक बसली, त्यात तीन जणांचा मृत्यू झाला. पण जेव्हा-जेव्हा जपानमध्ये रेल्वे अपघात झाला, तेव्हा असेच अपघात कमी करण्यासाठी नवीन सुरक्षा उपाय लागू केले गेले.
केंद्रीय व्यवस्थापन: ट्रेन्सच्या संचालनाशी संबंधित सर्व माहिती सामान्य नियंत्रण केंद्रामध्ये केंद्रीय पद्धतीने व्यवस्थापित केली जाते. या डेटाच्या आधारे ऑपरेशन कमांडर ट्रेन ऑपरेशन्स नियंत्रित करण्यासाठी योग्य सूचना जारी करतो, ज्यामुळे सुरक्षा आणि विश्वासार्हता सुनिश्चित होते.
सर्व ट्रॅकचे केले जाते वेळवर निरीक्षण : ट्रॅकवर काहीही पडू नये म्हणून आणि लोक आणि वाहनांना परिसरात प्रवेश करण्यापासून रोखण्यासाठी सुविधा उपलब्ध आहेत. या भागावर सतत लक्ष ठेवले जाते. रुळांवरून एखादी वस्तू किंवा व्यक्ती जाताना आढळल्यास सुरक्षिततेची खात्री करण्यासाठी ट्रेन तात्काळ थांबवली जाते. याशिवाय पाऊस, बर्फवृष्टी, वाऱ्याचा वेग, नदीची पातळी आणि इतर पर्यावरणीय घटकांवर रेल्वे रुळांवर बसवण्यात आलेल्या सेन्सर्स आणि इतर उपकरणांच्या मदतीने निरीक्षण केले जाते. परिस्थितीनुसार, नैसर्गिक आपत्तींपासून प्रवाशांचे संरक्षण करण्यासाठी ट्रेनचा वेग नियंत्रित केला जातो किंवा ऑपरेशन थांबवले जाते.
भूकंपविरोधी यंत्रणा: जपानमध्ये वर्षातून अनेक वेळा भूकंप होतात. याला सामोरे जाण्यासाठी येथील गाड्यांमध्ये अशा तंत्रज्ञानाचा समावेश करण्यात आला आहे, जो भूकंपपूर्वीची परिस्थिती समजून घेण्यास उपयुक्त आहे. रेल्वे मार्गावर वेगवेगळ्या ठिकाणी सिस्मोग्राफ यंत्रणा बसवण्यात आली आहे. जपान टाइम्सच्या वृत्तानुसार, ही यंत्रणा भूकंपाच्या लहरी वाचते आणि भूकंपाच्या केंद्राचे अंदाजे ठिकाण शोधते. त्या आधारावर यंत्रणा ट्रेनची वीज खंडित करते. अशा प्रकारे ट्रेन थांबते आणि नुकसानीचा धोका कमी होतो.
देखभाल आणि तपासणीत कठोरता : जपानमध्ये देखभालीबाबत काटेकोरपणा घेतला जातो. देखभाल पातळी तपासली जाते. यादरम्यान, रेल्वे तज्ञांनी तयार केलेल्या मॅन्युअलशी तुलना केली जाते. जपानचा रेल्वे प्रवास सुरक्षित आणि विश्वासार्ह बनवण्यात सातत्यपूर्ण देखभाल हा महत्त्वाचा घटक आहे.