महाराष्ट्र २४ ।। विशेष प्रतिनिधी ।। दि. ०९ ऑगस्ट ।। आंतरराष्ट्रीय स्पेस स्टेशनबाबत माहिती घेणे अनेकांना आवडते. अनेक देशांनी एकत्रित येऊन हे स्टेशन बनवले आहे. अंतराळातून हे स्टेशन जगावर लक्ष ठेवते. एका फुटबॉल मैदानाएवढे मोठे हे स्पेस स्टेशन आहे. आतापर्यंत या स्टेशनला २६ देशांनी भेट दिली आहे.
४३० टनांपेक्षा जास्त वजनाचे आणि पृथ्वीपासून सुमारे ४०० किलोमीटर उंचीची. ताशी २८ हजार किलोमीटर वेगाने फिरणाऱ्या या प्रयोगशाळेला आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक म्हणतात. १९९८ मध्ये प्रक्षेपित झाल्यापासून, २६ देशांतील २८० हून अधिक अंतराळवीरांनी आयएसएसला भेट दिली.
पण, नासा आता ते पॅसिफिक महासागरात पाडण्याची तयारी करत आहे. याचे कारण म्हणजे आयएसएसच्या मॉड्यूल, ट्रस आणि रेडिएटर्ससारख्या प्राथमिक गोष्टी खराब होत आहेत. २०३० नंतर त्याचे ऑपरेशन खूप धोकादायक आणि महागडे होईल. अनेक पर्यायांचा विचार केल्यानंतर, ते पॅसिफिक महासागरातील पॉइंट नेमो येथे पाडण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
पॉइंट नेमो हे दक्षिण प्रशांत महासागरातील एक असे क्षेत्र आहे जे पृथ्वीवरील एकांतचे स्थान आहे. या ठिकाणी मानवांबद्दल विसरून जा, पण तिथे पक्षीही नाहीत. न्यूझीलंडच्या पूर्व किनाऱ्यापासून ३००० मैल आणि अंटार्क्टिकापासून २००० मैल अंतरावर असलेले हे ठिकाण दीर्घकाळापासून बंद पडलेले उपग्रह आणि अंतराळयानांसाठी स्मशानभूमी आहे.
आयएसएसचे संचालन नासा, रोसकॉसमॉस, ईएसए, जॅक्सा आणि कॅनेडियन स्पेस एजन्सी करतात. आता ते डीऑर्बिट करण्याची जबाबदारीही त्यांच्याकडे आहे. स्पेसएक्स १५० अब्ज डॉलर्स खर्चून हे स्पेस स्टेशन डीऑर्बिट करण्यासाठी एक डीऑर्बिट व्हेईकल तयार करेल.
हे एक विशेष अंतराळयान आहे जे आयएसएसला नियंत्रित पद्धतीने पॉइंट निमो येथे घेऊन जाईल आणि यासोबत आयएसएसचा ३० वर्षांचा प्रवास संपणार आहे.
नासाने आयएसएस पाडण्याशिवाय दुसरा कोणता पर्याय आहे का याचा विचार केला आहे. ते एका उंच कक्षेत ढकलले जावे जेणेकरून ते कायमचे ऐतिहासिक अवशेष म्हणून राहील, असा पहिला विचार होता. पण ते कशालातरी धडकण्याचा धोका जास्त आहे.
याशिवाय, आयएसएसला त्याच्या कक्षेतच विघटित करून परत आणून संग्रहालय किंवा संशोधनासाठी ठेवावे असाही विचार करण्यात आला. पण हे खूपच अवघड आहे. यासाठी प्रचंड निधी वाया घालवणे आणि अंतराळवीरांचे जीवन धोक्यात घालणे आहे. त्याऐवजी, डीऑर्बिटनंतर जाळल्यानंतर उरलेले तुकडे गोळा करण्याची योजना आखण्यात आली आहे.
आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर जगभरातील अंतराळवीर सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणावर संशोधन करण्यासाठी जातात. पण ते पाडल्यानंतर तेथे कोणतेही अंतराळ स्थानक राहणार नाही असे नाही. खरं तर, नासा मागणीनुसार खाजगी कंपन्यांच्या अंतराळ स्थानकांचा वापर करण्याचा प्रयत्न करत आहे. अ‍ॅक्सिओम स्पेस, ब्लू ओरिजिन आणि व्हॉयेजर सारख्या खाजगी कंपन्या या दिशेने काम करत आहेत.
चीन हा जगातील एकमेव देश आहे, त्यांच्याकडे सध्या तियांगोंग हे कार्यरत अंतराळ स्थानक आहे. रशिया देखील २०३३ पर्यंत स्वतःचे अंतराळ स्थानक तयार करण्यावर काम करत आहे. भारताने २०३५ पर्यंत स्वतःचे अंतराळ स्थानक बांधण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. आयएसएसचा बहुतांश भाग जळून राख होईल आणि पॉइंट नेमोच्या खोलीत कायमचा गाडला जाईल.