महाराष्ट्र २४ ।। विशेष प्रतिनिधी ।। गुरुवार दि. १३ मार्च ।। मराठी अस्मितेचा मानबिंदू असणारा सण. भारतीय संस्कृतीतही मानाचे पान पटकावलेला हा सण. खरेतर हा सण दोन अर्थाने साजरा केला जातो. उत्तर भारतात होळी सण हा रंगपंचमी म्हणून साजरा केला जातो. तर आपल्याकडे म्हणजे मराठी मुलखात हा सण वाईट प्रवृत्तीचे दहन करण्याच्या अनुषंगाने साजरा होतो.
होळीच्या आदल्या दिवशी गल्लोगल्ली होळीसाठी कट्टा बांधून दुसर्‍या दिवशी त्यावर होळी केली जाते. यामध्ये लाकडी ओंडके, गोवर्‍या यासारख्या ज्वलनशील वस्तूंचे दहन केले जाते. त्याचबरोबर त्या होळीस पुरणाच्या पोळीचा नैवेद्य अर्पण करण्याची मराठी मुलखात प्राचीन परंपरा आहे. आणखी एक परंपरा आहे, ती म्हणजे बोबलण्याची. हात उलटा करून तो तोंडावर नेत विशिष्ट आवाज काढत होळी भोवत बोंबलत हा सण साजरा केला जातो. ऐरवी बोंबलणे या शब्दास नकारार्थीपणे पाहिले जाते. मात्र, या एकाच दिवशी आपल्या संस्कृतीस बोंबलण्यास राजमान्यता आहे.
ही झाली होळी सण साजरा करण्याची पारंपरिक प्रथा. मात्र आता जग चंद्रावर गेलेय. इंटरनेटमुळे सर्व जग आपल्या हातामध्ये आलेय. एआय सारख्या टुलच्या माध्यमातून आणखी उलथापालथी होणार आहेत. अशा पार्श्‍वभूमीवर आपण आपले प्राचीन सणही आता नव्या पद्धतीने साजरे करायला हवेत. तरच हजारो वर्षाची पंरपरा असलेले हे सण पुढील आणखी हजारो वर्ष टिकतील. नव्या अंगाने आपण खालील पद्धतीने होळी साजरी करूयात…
पर्यावरणपूरक होळी
पारंपरिक होळमध्ये लाकडे जाळली जातात. ज्यामुळे वृक्षतोड होते. महाराष्ट्र सारख्या राज्यात अगोदरच वृक्षसंपदेची कमतरता असणार्‍या परिसरासाठी हे नक्कीच धोकादायक आहे. ही बाब लक्षात घेत आपण वृक्षतोड करून होळी करण्याऐवजी कचर्‍याची होळी करायला हवी. तसचे स्वमनाशी प्रामाणिक राहात होळीभोवती बोंबलत फिरताना आपल्यातील दुर्गुणही या होळीच्या ज्वाळेत आपण प्रतीकात्मक हावन करायला हवेत.
सामाजिक एकता आणि समता
होळी हा सण केवळ एका विशिष्ट समुदायापुरता न ठेवता त्यामध्ये सर्वांना सहभागी करून घ्यायला हवे. आपल्या अवतीभवती असण़ार्‍या अन्य धर्मियांना, पंथीयांनाही या सणात आपण सामावून घेत आपल्या या प्राचीन परंपरेविषयी त्यांना ज्ञान द्यायला हवे.
होळीचा सामाजिक उपयोग
होळीचा आनंद आपण साजरा करत असताना त्यामध्ये पुरणाची पोळी अर्पण करण्याचाही एक प्राचीन विधी आहे. परंतु काळानुरूप यात बदल करत त्या विधीला आपण सोडचिठ्ठी द्यायला हवी. आता बदलत्या काळानुसार आपण होळीत पुरणाची पोळी अर्पण करण्याऐवजी अशा पोळ्यांचे होळीच्या कट्ट्याजवळच संकलन करून त्या पोळ्या वृद्धाश्रमात, बालकाश्रमात, अनाथाश्रमात, गोरगरिबांत, भिकार्‍यांना तसेच निराधारांना द्यायला हव्यात. यामुळे त्यांच्या मुखात पुरणाची पोळी जाऊन त्यांचीही होळी गोड होईल, आनंदाची होईल.
होळीच्या काळात खर्च टाळा
होळी असलेल्या गल्लीत हल्ली डीजे लावून नाचण्याची चुकीची प्रथा बोकाळली आहे. खरे तर आपल्या प्राचीन, पवित्र संस्कृतीत अशा कृत्यांना अजिबात स्थान नाही. यामुळे आपल्या धर्माची, सणांची पावित्र्यता धोक्यात येत आहे. याचे भान राखत होळीभोवती डीजे लावून नाचणे, त्यासाठी मोठा खर्च करणे टाळणे, हीच खरी संस्कृतीरक्षक होळी ठरेल.
संस्कृती आणि कला जतन करा
होळी ते रंगपंचमी या काळात तीर्थक्षेत्र पंढरपुरात उत्पातांचा लावणी महोत्सव असतो. याला प्राचीन परंपरा आहे. अशाच नवीन परंपरा आपण आपापल्या भागात निर्माण करू शकतो. होळी गीतं, लोकनृत्य आणि होळी सणाशी संबंधित माहिती सांगणारे कार्यक्रम आपण आयोजित करायला हवेत. तरच आपली हजारो वर्षाची ही संस्कृती अबाधित राहिल. अन्यथा नव्या पिढीला हे गोवर्‍या, ओंडके अकारण रस्त्यावर आणून जाळणे न पटल्यास ती पिढी आपल्या या प्राचीन वारसा असलेल सणांपासून फारकत घेईल. यामुळे आपली संस्कृती, आपला धर्म, आपला प्राचीन वारसा धोक्यात येईल. तसे होऊ नये, यासाठी आता आपले प्राचीन सण नव्या पद्धतीने साजरे करण्यास आपण प्राधान्य देऊयात.