महाराष्ट्र २४ । विशेष प्रतिनिधी । दि .९ फेब्रुवारी । एटीएममधून पैसे काढताना अनेक वेळा फाटलेल्या, खराब झालेल्या जुन्या नोटा बाहेर येतात. एटीएमशिवाय नियमित व्यवहारादरम्यानही अशा नोटा मिळू शकतात. या फाटलेल्या नोटांचा काही उपयोग नाही आणि त्याद्वारे तुम्ही कोणाला पैसेही देऊ शकत नाही. एटीएममधून फाटलेल्या नोटा बाहेर आल्या असतील तर त्या बदलण्याचा पर्यायही आपल्याकडे नसतो. पण, त्याबद्दल आता काळजी करण्याची गरज नाही.
ही फाटलेली नोट कोणत्याही बँकेत जाऊन बदलता येईल असा अधिकार आरबीआयने आपल्याला दिलेला आहे. विशेष बाब म्हणजे बँका या नोटा बदलून घेण्यास नकार देऊ शकत नाहीत. मध्यवर्ती बँकेच्या नियमानुसार, एखाद्या बँकेने तुमच्या फाटलेल्या नोटा बदलून देण्यास नकार दिल्यास, त्याच्यावरही कारवाई होऊ शकते.
फाटलेल्या नोटा बदलून देण्यासाठी केंद्रीय बँकेने मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत. फाटलेल्या चलनी नोटा देशातील कोणत्याही बँकेत बदलता येतात. मात्र, यासाठी काही अटी आहेत. नोट जितकी वाईट स्थितीत असेल तितकी तिची किंमत कमी होईल. तुमच्याकडे 5, 10, 20, 50 सारख्या कमी मूल्याच्या चलनी नोटा फाटलेल्या असतील तर त्यातील किमान 50 टक्के असणे आवश्यक आहे. असे झाल्यावर, तुम्हाला त्या चलनी नोटेचे संपूर्ण मूल्य मिळेल. तुमचा हिस्सा 50 टक्क्यांपेक्षा कमी असल्यास तुम्हाला काहीही मिळणार नाही.
व्यवहार शुल्क भरावे लागणार
नियमांनुसार, जर तुमच्याकडे 20 पेक्षा जास्त फाटलेल्या नोटा असतील आणि त्यांची एकूण किंमत 5,000 रुपयांपेक्षा जास्त असेल, तर तुम्हाला बदलण्यासाठी व्यवहार शुल्क भरावे लागेल. नोट बदलण्यासाठी जाण्यापूर्वी, त्यावर गांधीजींचे वॉटरमार्क, राज्यपालांचे चिन्ह आणि अनुक्रमांक यांसारखी सुरक्षा चिन्हे असायला हवीत. जर तुमच्याजवळ फाटलेल्या नोटेत ही सर्व चिन्हे असतील तर बँकेला चलनी नोट बदलावी लागेल.
अनेक तुकड्यांमध्ये विभागल्यावरही बदलण्याची सुविधा
आरबीआयने अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या चलनी नोटा बदलण्याचे नियम तयार केले आहेत. त्या बदलून नवीन नोटा मिळण्याच्या प्रक्रियेला थोडा वेळ लागू शकतो. यासाठी तुम्हाला या नोटा आरबीआयच्या शाखेत पोस्टाद्वारे पाठवाव्या लागतील. यामध्ये तुम्हाला तुमचा खाते क्रमांक, शाखेचे नाव, IFSC कोड, नोटची किंमत याविषयी माहिती द्यावी लागेल.
केंद्रीय बँक फाटलेल्या नोटांऐवजी नवीन चलन छापते
वास्तविक आरबीआयने तुमच्याकडून मिळालेल्या फाटक्या चलनी नोटा चलनातून काढून टाकते. त्याऐवजी नवीन नोटा छापल्या जातात. यापूर्वी या फाटलेल्या नोटा जाळण्यात येत होत्या. मात्र, आता या लहान तुकड्यांमध्ये विभागून त्यांचा पुनर्वापर केला जातो. या नोटांपासून कागदी वस्तू तयार करून बाजारात विकल्याही जातात.